Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Erasmus+ «Προωθώντας δεξιότητες του 21ου αιώνα μέσω μιας συμπεριληπτικής προσέγγισης STEAM για την Πολιτιστική Κληρονομιά», εκπαιδευτικοί του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης επιμορφώθηκαν στον σχεδιασμό και την εφαρμογή STEAM διερευνητικών δραστηριοτήτων, αξιοποιώντας αρχαιομετρικές μεθόδους για τη μελέτη μουσειακών εκθεμάτων. Στόχος ήταν η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και η εξοικείωση των μαθητών/τριών με επιστημονικές προσεγγίσεις μέσω βιωματικής μάθησης.

Οι εκπαιδευτικοί ανέπτυξαν τρεις διαθεματικές STEAM διδακτικές προσεγγίσεις, οι οποίες εφαρμόστηκαν σε μαθητές/τριες της Γ’ Γυμνασίου. Οι προσεγγίσεις αξιοποίησαν ειδικά σχεδιασμένο εκπαιδευτικό υλικό και διαδραστικά φύλλα εργασίας που εισήγαγαν τους μαθητές/τριες στις αρχαιομετρικές μεθόδους και τους ενθάρρυναν να αναλύσουν αποτελέσματα και να διερευνήσουν την υλικότητα των εκθεμάτων.

Κάθε προσέγγιση βασίστηκε σε ένα διαφορετικό αντικείμενο: στο ξύλινο πρυμνιαίο στέλεχος και σε έναν μεταλλικό δίσκο που βρέθηκαν σε κάποιο ναυάγιο, σε έναν πίνακα ζωγραφικής και σε ένα πήλινο λυχνάρι. Οι μαθητές/τριες εργάστηκαν σε ομάδες, ανέλυσαν ευρήματα, διατύπωσαν υποθέσεις και συσχέτισαν τα αποτελέσματα με ιστορικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα. Μέσα από τη διαδικασία, ανέπτυξαν δεξιότητες κριτικής σκέψης, δημιουργικότητας και συνεργασίας, ενώ η βιωματική προσέγγιση τους βοήθησε να κατανοήσουν καλύτερα τη σύνδεση επιστήμης και πολιτιστικής κληρονομιάς.

1η Προσέγγιση – Ναυάγιο: Ξύλινο στέλεχος πλοίου & δίσκος ελεημοσύνης

Με αφετηρία τα ευρήματα ενός ναυαγίου στην ακτή Belihno της Πορτογαλίας, οι μαθητές/τριες εξερευνούν διαδρομές ανθρώπων, αντικειμένων και ιδεών. Αναλύουν ένα ξύλινο στέλεχος πρύμνης πλοίου και έναν μεταλλικό δίσκο, διατυπώνοντας υποθέσεις για την προέλευσή τους, τη χρήση τους και τα υλικά κατασκευής τους. Μέσω αρχαιομετρικών μεθόδων, διαπιστώνουν ότι ο δίσκος είναι ορειχάλκινος, με ανάγλυφο από ανακυκλωμένα κοσμήματα, ενώ το ξύλινο στέλεχος προέρχεται από κωνοφόρο δέντρο, με μεταξωτές κλωστές στην άκρη του. Τα δεδομένα αυτά οδηγούν σε διερεύνηση της προέλευσης και του ρόλου των αντικειμένων στο πλοίο – αν ήταν μέρος του εξοπλισμού ή εμπόρευμα. Το ταξίδι στην ιστορία συνεχίζεται με τη χαρτογράφηση πιθανών διαδρομών του πλοίου, τη δημιουργία μουσειακών ετικετών και τη χρονολογική σύνδεση των ευρημάτων. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, οι μαθητές/τριες δρουν ως επιστήμονες-αρχαιολόγοι, αναπτύσσοντας δεξιότητες παρατήρησης, ανάλυσης και δημιουργικής σκέψης.

2η Προσέγγιση – Πίνακας «Αυτοί που έμειναν πίσω»

Αφετηρία αυτής της προσέγγισης είναι ο πίνακας του Μ. Μιχαηλίδη (1950), που αναφέρεται στη μετανάστευση και την προσφυγιά. Οι μαθητές/τριες παρατηρούν τον πίνακα, περιγράφουν τα συναισθήματα που τους προκαλεί και συζητούν για την εμπειρία του αποχωρισμού, τόσο τότε όσο και σήμερα. Η προσοχή τους εστιάζεται στο έντονο πράσινο ρούχο του παιδιού, οδηγώντας σε διερεύνηση της υλικότητας του έργου. Μέσα από αρχαιομετρικές αναλύσεις, διαπιστώνουν ότι η χρωστική είναι verdigris και ο πίνακας ζωγραφισμένος σε ξύλο από κωνοφόρο δέντρο. Αυτή η ανακάλυψη τους οδηγεί σε έρευνα για τα υλικά της εποχής, τη θεματική του έργου και την επίδραση των χρωμάτων στα συναισθήματα. Στη συνέχεια, κάνουν υποθέσεις για την προέλευση και τη χρονολογία του πίνακα, αναλύουν τη σύνθεση και τις εκφράσεις των μορφών, και εξετάζουν πώς η επιστημονική έρευνα υποστηρίζει τη θεματολογία. Τέλος, αφηγούνται ιστορίες για τους εικονιζόμενους και αναπαριστούν βιωματικά τη σκηνή, καλλιεργώντας τη δημιουργικότητά τους.

3η Προσέγγιση – Πήλινο Λυχνάρι

Σε αυτήν την προσέγγιση, οι μαθητές/τριες μελετούν ένα πήλινο λυχνάρι της πρώιμης βυζαντινής περιόδου (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης), συμμετέχοντας τόσο σε επιστημονική έρευνα όσο και σε δημιουργική έκφραση.

Από τις αρχαιομετρικές αναλύσεις προκύπτει ότι στον πάτο του λυχναριού υπάρχει κατάλοιπο λαδιού, ενώ προσδιορίζονται και τα υλικά κατασκευής του. Με βάση αυτά τα δεδομένα, οι μαθητές/τριες συνδέουν την υλικότητα του αντικειμένου με το ιστορικό πλαίσιο και πτυχές της ζωής, όπως η οικονομία, η θρησκεία και η τέχνη. Ανακαλύπτουν τις πολλαπλές λειτουργίες του λυχναριού, αφηγούνται ιστορίες για τη χρήση του, ερευνούν τον ρόλο των τεχνιτών στη βυζαντινή κοινωνία και συγκρίνουν τη χρήση του με αντίστοιχα αντικείμενα άλλων πολιτισμών. Μέσα από βιωματικές δραστηριότητες, υποδύονται ρόλους, σχεδιάζουν μοτίβα και συνδέουν το λυχνάρι με σύγχρονα αντικείμενα φωτισμού, ανακαλύπτοντας έτσι τη διαχρονικότητα της ανθρώπινης δημιουργίας.

Οι προσεγγίσεις αυτές απέδειξαν ότι η διαθεματική σύνδεση των φυσικών επιστημών με την ιστορία και την τέχνη ενισχύει το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών, προσφέροντας μια ολιστική μαθησιακή εμπειρία που προάγει τον επιστημονικό εγγραμματισμό και τη δημιουργική σκέψη.